Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się często z koniecznością podejmowania nieprzewidzianych decyzji. Wynika to zwłaszcza z uwarunkowań ekonomicznych, takich jak zmienność koniunktury gospodarczej. Przedsiębiorcy niejednokrotnie zmuszeni są wówczas do ograniczenia swojej działalności, co przejawia się w konieczności zamknięcia jednego lub kilku miejsc prowadzenia dotychczasowej działalności.
W związku z powyższym pragniemy zwrócić Państwa uwagę na korzystny dla podatników wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 marca 2012 r. (II FSK 1684/10), w którym Sąd dokonał analizy skutków podatkowych likwidacji środków trwałych, tj. inwestycji w obcym środku trwałym.
W interpretacjach podatkowych Minister Finansów prezentuje zazwyczaj stanowisko, że kosztem podatkowym mogą być straty (w wysokości nieumorzonej wartości początkowej) powstałe jedynie na skutek faktycznej likwidacji środka trwałego, czyli nie tylko samego usunięcia go z ewidencji środków trwałych, lecz również fizycznego zniszczenia. Innym razem organy podatkowe kwestionują związek kosztu, w postaci straty wynikłej z likwidacji środka trwałego, z uzyskiwanymi przychodami, skoro likwidowany środek nie ma już służyć do prowadzenia działalności.
Ponadto podnosi się, że strata może stanowić koszt uzyskania przychodów tylko w przypadku, gdy ma charakter niezależny od podatnika – gdy podatnik nie mógł jej uniknąć. W sytuacji zaś, gdy likwidacja następuje wskutek świadomej decyzji przedsiębiorcy przed zakończeniem amortyzacji środka, wywodzi się, że strata w ogóle nie wystąpiła. Pogląd taki wyrażony został również w jednej z najnowszych interpretacji (interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 8 marca 2012 r., IPPB3/423-1031/11-2/JD).
Kwestionując takie stanowisko, NSA uznał, że:
- likwidacja środków trwałych wynikająca z obiektywnych przesłanek ekonomicznych jest zdarzeniem o charakterze mimowolnym dla podatnika, w związku z czym powoduje stratę;
- strata w postaci niezamortyzowanej części wartości początkowej środka trwałego jest kosztem uzyskania przychodów. Wynika to pośrednio z faktu, że strata taka zawiera się w kosztach wytworzenia środka trwałego, które „niewątpliwie” stanowią wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów;
- likwidację środka trwałego należy rozumieć jako jego usunięcie z ewidencji środków trwałych w związku z definitywną utratą jego przydatności gospodarczej, co ocenia się w świetle „obiektywnych kryteriów ekonomicznych”, np. w razie wyeksploatowania, braku możliwości naprawy, zużycia technologicznego. Natomiast ani z przepisów, ani na podstawie rozumienia językowego nie można wywieść, aby likwidacja musiała wiązać się z „fizycznym unicestwieniem środka trwałego”.
Podobne co do istoty stanowisko zostało przedstawione w orzeczeniach WSA we Wrocławiu z 7 lutego 2012 r., I SA/Wr 1721/11, NSA z dnia 20.09.2911r., II FSK 591/10, NSA z dnia 29.06.2011r., II FSK 260/10. Niemniej jednak pojawiło się również stanowisko odmienne, a zgodne z większością interpretacji Ministra Finansów, np. w wyroku NSA z 18 stycznia 2012 r., II FSK 1380/10.
Naszym zdaniem, stanowisko NSA w wyroku z 1 marca 2012 r. uznać należy za słuszne, zwłaszcza, że utrata przydatności gospodarczej środka trwałego dla przedsiębiorcy nie musi oznaczać absolutnej bezużyteczności rzeczy, lecz jedynie jej nieprzydatność dla dalszego prowadzenia działalności, wynikającą np. z ograniczenia miejsc prowadzenia działalności lub nieefektywności wykorzystywania środka trwałego.
Szansą na ujednolicenie praktyki orzeczniczej wydaje się pytanie prawne skierowane 4 kwietnia bieżącego roku (II FSK 1312/11) do składu 7 sędziów NSA, dotyczące możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów straty wynikłej z likwidacji inwestycji w obcym środku trwałym, jeżeli utrata przydatności środka nie nastąpiła wskutek zmiany rodzaju działalności.
